Thực Trạng & Thách Thức Cùng Phần Thưởng Cổ Phiếu ESOP Tại Việt Nam

Ngày đăng: 25/04/2023 | Không có phản hồi

Ngày cập nhật: 25/04/2023

Phúc lợi tiền mặt từ lâu đã trở thành truyền thống của các doanh nghiệp mỗi khi thực hiện khen thưởng cho nhân viên nội bộ. Nhưng trong những năm gần đây, xu hướng phúc lợi, khen thưởng cho nhân viên đang có sự thay đổi và chuyển dịch sang “phi tiền mặt” (bảo hiểm, chương trình chăm sóc sức khỏe, v.v.).

Trong đó, khen thưởng bằng cổ phần ESOP đang được phần đông doanh nghiệp áp dụng. Không chỉ tại Việt Nam, các startup công nghệ trải khắp Đông Nam Á cũng dần áp dụng mô hình khen thưởng này vì rất nhiều lợi ích đa chiều.

Cùng Glints tìm hiểu ngay về loại hình phúc lợi này trong bài viết dưới đây nhé. 

Các loại hình bonus thường gặp tại các doanh nghiệp Startup 

Các tổ chức khởi nghiệp thường sử dụng các hình thức bonus nào để động viên và giữ chân nhân viên?

• Tiền thưởng hàng năm (Annual Incentive Bonus): lương tháng 13 thường được doanh nghiệp trả cho nhân viên vào dịp cuối năm, dựa vào tình hình kinh doanh của doanh nghiệp và mức độ đóng góp của nhân viên. 
• Tiền thưởng tại chỗ (Spot Bonus): là loại hình thưởng nóng ngay tại chỗ dành cho một cá nhân hoặc nhóm nhân viên.
• Sign on Bonus: Tiền thưởng khi ứng tuyển thành công tại một vị trí nào đó trong công ty.
• Tiền thưởng duy trì (Retention Bonus): Tiền thưởng nhằm giữ chân những nhân viên và cán bộ có đóng góp to lớn cho doanh nghiệp. 
• Tiền thưởng giới thiệu (Referral Bonus): Tiền thưởng dành cho nhân viên khi họ giới thiệu một ứng viên phù hợp cho vị trí mà doanh nghiệp đang tuyển dụng.
• Thưởng thâm niên (Longevity Bonus): Khoản thưởng cho nhân viên có thời gian gắn bó lâu năm.

Đọc thêm: Bonus Là Gì? Có Những Loại Bonus Nào?

Cổ phần ESOP – Khái niệm “nghe quen mà lạ” của các công ty công nghệ

ESOP là viết tắt của cụm từ “Employee Stock Ownership Plan”, còn được xem như là Quyền sở hữu cổ phần của người lao động. 

Loại quyền này cho phép nhân viên và những người đứng đầu các phòng ban có nhiều đóng góp trong thời gian làm việc được sở hữu cổ phiếu công ty với mức giá ưu đãi hơn, có điều kiện phát hành thuận tiện hơn thị trường. 

Xu hướng phát hành và thưởng cho nhân viên theo hình thức ESOP hiện đang rất phát triển và phổ biến rộng khắp bởi các startup công nghệ Đông Nam Á. 

 Đọc thêm: Cổ Phần ESOP: Mô Hình Phúc Lợi Phổ Biến Của Các Startup Công Nghệ

ESOP và các loại hình khen thưởng bằng cổ phiếu

Bên cạnh ESOP, các doanh nghiệp hiện tại cũng có khá nhiều lựa chọn về cổ phiếu khen thưởng:

• Chương trình quyền sở hữu cổ phần của nhân viên (ESOP)
• Chương trình mua cổ phần của nhân viên (ESPP)
• Cổ phiếu hạn chế (Restricted stock)
• Cổ phiếu “ma” (Phantom stock)
• Quyền tăng giá trị cổ phiếu

Thực trạng phát hành và triển khai cổ phần ESOP tại Việt Nam

Có rất nhiều doanh nghiệp trong nước đang áp dụng thành công chính sách này có thể kể đến như Masan (Tập đoàn Masan), MWG (Thế Giới Di Động), PNJ (Đá Quý Phú Nhuận), SSI (Chứng khoán SSI), v.v. 

• ESOP của MWG (Công ty cổ phần Thế Giới Di Động) kể từ 2014 đã bắt đầu phát hành ESOP, giúp ban lãnh đạo và tập thể nhân viên trong MWG sở hữu xấp xỉ 71 triệu cổ phiếu (15,7% lượng cổ phiếu đang lưu hành).
• Tập đoàn Masan từ 2013 đến nay đã phát hành đến 84 triệu cổ phiếu MSN cho ban lãnh đạo và nhân viên, nâng tổng số cổ phần lên 7% tổng giá trị lưu hành trên thị trường (khoảng 4,600 tỷ đồng).

Thay vì dùng tiền mặt để khen thưởng (khiến dòng tiền của công ty bị ảnh hưởng, phát sinh chi phí ngoài), phát hành cổ phần ESOP sẽ làm tăng vốn điều lệ cho công ty, mở rộng dòng tiền mới. 

Bên cạnh đó, điểm khác biệt trong chuẩn mực kế toán tại Việt Nam và quốc tế còn giúp báo cáo tài chính trở nên “đẹp” hơn khi tuân theo chính sách khen thưởng bằng ESOP.

Những thách thức khi triển khai phát hành ESOP tại VN

Mặc dù là hình thức thưởng mang lại nhiều lợi ích cho cả doanh nghiệp lẫn nhân viên, nhưng sự tồn tại nhiều mặt trái khiến câu hỏi về tính ứng dụng của ESOP tại Việt Nam vẫn còn bỏ ngỏ. 

Đối với người lao động

Trong thời điểm hiện tại, kế hoạch phân bổ đối tượng được nhận cổ phần ESOP đang tạo nên nhiều phản ứng trái chiều. 

Trên thực tế, có một số ý kiến cho rằng: chỉ những lãnh đạo cấp cao mới chính là những người được hưởng lợi nhiều nhất từ chính sách tặng thưởng theo hình thức ESOP. 

Trong khi đó, nhân viên ở các cấp thấp hơn chưa thực sự tận dụng tối đa những lợi ích mà mô hình ESOP mang lại.  

Mặt khác, theo kết quả khảo sát từ báo cáo The Southeast Asia Tech Talent Compensation Report 2022, ESOP là hình thức thưởng ít được lòng số đông nhân sự nhất, bởi chỉ một trong ba nhân viên chấp nhận hình thức thưởng bằng cổ phiếu. 

Một số lý do giải thích cho sự kém hấp dẫn của mô hình ESOP đối với nhân viên có thể kể đến như:

• Chưa nắm rõ bản chất và cách sử dụng cổ phiếu ESOP
• Hình thức thưởng “nóng” bằng tiền mặt vẫn đang rất được ưa chuộng 
• Kênh tiêu thụ/quy đổi còn chưa thật sự rõ ràng trong khu vực Đông Nam

Đối với doanh nghiệp

Theo chuyên trang Báo Đầu Tư, tăng trưởng dài hạn cùng cổ phần ESOP đặt ra nhiều vấn đề cho các doanh nghiệp ứng dụng mô hình này. Việc phát hành cổ phiếu nội bộ với mức giá ưu đãi khiến nhiều nhà đầu tư lo ngại cổ phiếu bị pha loãng, xung đột lợi ích giữa nhân viên doanh nghiệp, nhà đầu tư, và các cổ đông trên thị trường.   

Khi phát hành ESOP, doanh nghiệp sẽ cần phải ghi nhận lợi nhuận trong kỳ giảm theo quy định kế toán quốc tế. Theo chính sách kế toán ở Việt Nam, áp dụng chính sách ESOP sẽ gây bất lợi cho lợi nhuận doanh nghiệp, kế hoạch hoàn thành mục tiêu lợi nhuận cũng có thể bị ảnh hưởng tiêu cực. 

Doanh nghiệp cần làm gì để ESOP được đón nhận hơn?

Cổ phiếu ESOP vẫn đang gợi lên nhiều câu hỏi về tính hiệu quả tại thị trường Việt. ESOP hiện vẫn còn gặp khó khi thị trường cổ phiếu Việt đang trong giai đoạn thiếu ổn định, nhân viên được khen thưởng cũng không quá “mặn mà” với mô hình ESOP, v.v.

Tuy nhiên, ESOP vẫn là mô hình rất đáng triển khai, phù hợp với xu hướng của thời đại mới. 

Kết quả khảo sát chi tiết và các phương án đa dạng giúp mô hình cổ phần ESOP được đón nhận rộng rãi hơn trong tương lai đã có trong bản Báo cáo Nhân Tài Khởi Nghiệp Đông Nam Á 2023, mời bạn đọc tham khảo ngay TẠI ĐÂY.