×

Confirmation Bias Là Gì? Cách Vượt Qua Thiên Kiến Xác Nhận

Ngày đăng: 18/07/2024 | No Comments

Ngày cập nhật: 31/07/2024

confimation-bias-la-gi

Trong quá trình tiếp nhận và xử lý thông tin, con người có xu hướng thiên vị những thông tin nhất quán với niềm tin, quan điểm và giả định sẵn có của bản thân. Hiện tượng này được gọi là “thiên kiến xác nhận” (Confirmation Bias). Vậy confirmation bias là gì? Có những dạng confirmation bias nào? Hãy cùng Glints giải đáp những thắc mắc này trong bài viết sau đây nhé!

1. Confirmation bias là gì?

Confirmation bias là gì? Thiên kiến xác nhận (confirmation bias) là xu hướng con người tìm kiếm và chú trọng những thông tin xác nhận niềm tin và suy nghĩ hiện có của mình, trong khi bỏ qua các thông tin trái chiều (Theo britannica.com).

confirmation-bias-thien-kien-xac-nhan
Confirmation bias

Ví dụ, nếu bạn tin rằng người hướng ngoại thường năng động và hoạt bát hơn, bạn sẽ có khuynh hướng chọn làm việc với người hướng ngoại, điều này sẽ tiếp tục củng cố niềm tin của bạn. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy rằng cả người hướng nội và hướng ngoại đều có điểm mạnh và điểm yếu riêng, đóng góp các giá trị khác nhau trong công việc.

Khái niệm về thiên kiến xác nhận được phát triển từ thí nghiệm của nhà tâm lý học Peter Watson. Trong thí nghiệm này, người tham gia phải tìm ra quy tắc sắp xếp các con số giống với nghiên cứu viên. Kết quả cho thấy họ thường chọn những đáp án khớp với giả định ban đầu và loại bỏ các phương án khác, thậm chí họ còn rất tự tin vào sự lựa chọn của mình dù không chính xác.

2. Những dạng thiên kiến xác nhận

Trong quá trình nghiên cứu, các nhà tâm lý đã xác định ba loại thiên kiến xác nhận phổ biến (theo simplypsychology.org):

  • Thiên kiến tìm kiếm thông tin: Đây là xu hướng tìm kiếm thông tin theo một chiều để củng cố niềm tin sẵn có, hoặc đặt ra những câu hỏi thiên lệch trong quá trình nghiên cứu. Ví dụ, nếu bạn tin rằng những người thuận tay trái sẽ thông minh hơn, bạn có thể tìm kiếm trên Google với câu hỏi “Người thuận tay trái có thông minh hơn không?”
  • Thiên kiến phân tích: Điều này xảy ra khi chúng ta phân tích dữ liệu theo cách củng cố niềm tin hiện có. Chúng ta thường đánh giá cao những bằng chứng xác nhận niềm tin của mình hơn là những bằng chứng mâu thuẫn với quan điểm đó.
  • Trí nhớ thiên kiến: Đây là hiện tượng chọn lọc ký ức phù hợp với niềm tin sẵn có. Ví dụ, bạn tin rằng ông già Noel có thật vì bạn nhớ rõ ràng rằng năm nào cũng nhận được quà Giáng Sinh.
confirmation-bias-thien-kien-xac-nhan-la-gi
Các dạng thiên kiến xác nhận

Đọc thêm: Hiring Bias Là Gì? Làm Sao Để Công Bằng Trong Tuyển Dụng?

3. Dấu hiệu cho thấy bạn mắc phải thiên kiến xác nhận

Khi tìm hiểu về thiên kiến xác nhận, nhiều người cho rằng mình sẽ không mắc phải hiện tượng này. Tuy nhiên, thực tế cho thấy chúng ta thường xuyên vướng vào nó mà không hề nhận biết. Do đó, các chuyên gia đã chỉ ra một số dấu hiệu giúp bạn nhận diện khi nào mình đang gặp phải hiệu ứng thiên kiến xác nhận trong tâm lý học:

  • Đánh giá thông tin dựa trên quan điểm cá nhân: Bạn đánh giá thông tin chỉ dựa trên kiến thức và quan điểm sẵn có của mình mà không kiểm chứng lại.
  • Tìm kiếm thông tin củng cố quan điểm hiện tại: Bạn chỉ tìm kiếm và thu thập những thông tin xác nhận quan điểm và niềm tin hiện tại của mình.
  • Bỏ qua thông tin trái chiều: Bạn thường bỏ qua hoặc không đánh giá cao những thông tin không có lợi cho niềm tin của mình.
  • Ưu ái các quan điểm ủng hộ: Bạn đánh giá cao những quan điểm và ý kiến ủng hộ quan điểm của bản thân, thay vì xem xét và đánh giá chúng một cách khách quan.

4. Vì sao mọi người thường mắc phải thiên kiến xác nhận?

Chúng ta có thể vô tình mắc phải thiên kiến xác nhận vì ba lý do chính sau:

4.1 Quá trình xử lý thông tin

Bộ não con người có giới hạn trong việc tiếp nhận thông tin, khiến chúng ta khó tiếp thu nhiều thông tin cùng một lúc và buộc phải chọn lọc những gì để tiếp thu. Quá trình này, gọi là chú ý có chọn lọc (attention models), hoạt động như một “bộ lọc,” giúp chúng ta tập trung vào vấn đề chính và lược bớt những thông tin ít liên quan hơn.

4.2 Bảo vệ lòng tự tôn

Lòng tự tôn là giá trị hình ảnh mà mỗi người tự đặt ra cho mình. Chúng ta có xu hướng bảo vệ hình ảnh đó bằng cách kiên định với niềm tin của mình, dẫn đến việc tìm kiếm thông tin ủng hộ cho niềm tin đó. Nhà tâm lý học Robert Cialdini đã giải thích điều này qua quy tắc “cam kết và tương đồng” trong thuyết phục. Khi đã cam kết với một niềm tin, chúng ta buộc phải giữ vững niềm tin đó để không bị coi là thiếu nhất quán.

4.3 Giảm thiểu bất hòa nhận thức

Bất hòa nhận thức xảy ra khi có mâu thuẫn giữa suy nghĩ và hành động của con người, tạo ra trạng thái bức bối. Để giảm thiểu sự bất hòa này, chúng ta có xu hướng thay đổi suy nghĩ hoặc hành vi để chúng trở nên nhất quán.

Thiên kiến xác nhận giúp giảm mâu thuẫn bằng cách củng cố thông tin ủng hộ suy nghĩ hiện tại. Ví dụ, khi bạn không muốn học bài dù kỳ kiểm tra sắp đến, bạn có thể sử dụng thiên kiến xác nhận để tìm lý do giảm tầm quan trọng của kỳ thi, như “nó không chiếm điểm số cao” hoặc “mình đã học trước đó rồi.”

5. Mẹo vượt qua và giảm sự ảnh hưởng của Confirmation bias

Chúng ta luôn mong muốn có cái nhìn toàn diện để tránh niềm tin mù quáng và cải thiện độ chính xác khi tiếp nhận thông tin. Vậy làm sao để mở rộng góc nhìn về niềm tin của mình?

  • Thay đổi suy nghĩ nội tâm: Để tránh bị cuốn vào buồng vang thông tin (echo chamber) trên mạng xã hội, hãy đặt thêm nhiều câu hỏi thách thức niềm tin của mình và thử áp dụng những phương pháp sau:
    • Đọc thêm các bài viết, nghiên cứu trái chiều.
    • Xem lại cách thức nghiên cứu: Làm sao để tìm được thông tin đa chiều hơn? Bạn có mắc phải thiên kiến nào trong quá trình nghiên cứu không?
    • Kiểm tra độ tin cậy của thông tin: các bằng chứng củng cố hay đối lập có đáng tin không? Chúng đến từ nguồn nào?
  • Cho phép bản thân được sai: Lòng tự tôn hay nỗi ám ảnh với sự hoàn hảo có thể khiến bạn không chấp nhận sai lầm trong niềm tin của mình. Sự cầu toàn quá mức đôi khi ngăn cản bạn học hỏi từ những lỗi lầm và mở mang tâm trí. Hãy thực hành điều này qua bài viết “Làm thế nào để thoát khỏi ám ảnh về sự hoàn hảo.”
  • Kiểm tra niềm tin của bạn: Một cách dễ dàng để giảm thiên kiến là kiểm tra niềm tin trong thực tế cuộc sống. Những bằng chứng trực tiếp sẽ giúp bạn xác nhận niềm tin của mình dễ dàng hơn so với thông tin đọc được.
    • Ví dụ, để kiểm chứng sự hiện diện của ông già Noel, hãy thử thức xuyên một đêm Giáng Sinh.
    • Hoặc nếu bạn tin rằng nước ép cần tây có lợi cho sức khỏe, hãy thử uống và quan sát sự thay đổi của cơ thể.

Lời kết

Thiên kiến xác nhận là một xu hướng tâm lý tự nhiên tiềm ẩn trong mỗi chúng ta. Việc nhận thức được sự tồn tại của nó là bước đầu tiên để vượt qua nó. Hãy chủ động tìm kiếm thông tin đa chiều, lắng nghe ý kiến trái chiều, và trau dồi tư duy phản biện.

Thay vì khư khư giữ lấy niềm tin hiện có, hãy mở lòng tiếp thu những quan điểm khác và sẵn sàng điều chỉnh nhận thức khi có bằng chứng xác thực. Vượt qua thiên kiến xác nhận không chỉ giúp bạn đưa ra quyết định sáng suốt hơn mà còn mở ra cánh cửa đến với một thế giới quan rộng lớn và phong phú hơn.

Mong rằng những chia sẻ trên của Glints đã giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về confirmation bias là gì, từ đó biết cách vượt qua và giảm sức ảnh hưởng thiên kiến xác nhận cho chính mình.

Bài viết có hữu ích đối với bạn?

Đánh giá trung bình 5 / 5. Lượt đánh giá: 1

Chưa có đánh giá nào! Hãy là người đầu tiên đánh giá bài viết.

Chúng tôi rất buồn khi bài viết không hữu ích với bạn

Hãy giúp chúng tôi cải thiện bài viết này!

Làm sao để chúng tôi cải thiện bài viết này?

[jetpack-related-posts]

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Khám phá ngay 10k+ công việc mới tại Glints
Nền tảng tuyển dụng hàng đầu Đông Nam Á

X