Ngày đăng: 18/07/2024 | No Comments
Ngày cập nhật: 31/07/2024
Trong quá trình tiếp nhận và xử lý thông tin, con người có xu hướng thiên vị những thông tin nhất quán với niềm tin, quan điểm và giả định sẵn có của bản thân. Hiện tượng này được gọi là “thiên kiến xác nhận” (Confirmation Bias). Vậy confirmation bias là gì? Có những dạng confirmation bias nào? Hãy cùng Glints giải đáp những thắc mắc này trong bài viết sau đây nhé!
Confirmation bias là gì? Thiên kiến xác nhận (confirmation bias) là xu hướng con người tìm kiếm và chú trọng những thông tin xác nhận niềm tin và suy nghĩ hiện có của mình, trong khi bỏ qua các thông tin trái chiều (Theo britannica.com).
Ví dụ, nếu bạn tin rằng người hướng ngoại thường năng động và hoạt bát hơn, bạn sẽ có khuynh hướng chọn làm việc với người hướng ngoại, điều này sẽ tiếp tục củng cố niềm tin của bạn. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy rằng cả người hướng nội và hướng ngoại đều có điểm mạnh và điểm yếu riêng, đóng góp các giá trị khác nhau trong công việc.
Khái niệm về thiên kiến xác nhận được phát triển từ thí nghiệm của nhà tâm lý học Peter Watson. Trong thí nghiệm này, người tham gia phải tìm ra quy tắc sắp xếp các con số giống với nghiên cứu viên. Kết quả cho thấy họ thường chọn những đáp án khớp với giả định ban đầu và loại bỏ các phương án khác, thậm chí họ còn rất tự tin vào sự lựa chọn của mình dù không chính xác.
Trong quá trình nghiên cứu, các nhà tâm lý đã xác định ba loại thiên kiến xác nhận phổ biến (theo simplypsychology.org):
Đọc thêm: Hiring Bias Là Gì? Làm Sao Để Công Bằng Trong Tuyển Dụng?
Khi tìm hiểu về thiên kiến xác nhận, nhiều người cho rằng mình sẽ không mắc phải hiện tượng này. Tuy nhiên, thực tế cho thấy chúng ta thường xuyên vướng vào nó mà không hề nhận biết. Do đó, các chuyên gia đã chỉ ra một số dấu hiệu giúp bạn nhận diện khi nào mình đang gặp phải hiệu ứng thiên kiến xác nhận trong tâm lý học:
Chúng ta có thể vô tình mắc phải thiên kiến xác nhận vì ba lý do chính sau:
Bộ não con người có giới hạn trong việc tiếp nhận thông tin, khiến chúng ta khó tiếp thu nhiều thông tin cùng một lúc và buộc phải chọn lọc những gì để tiếp thu. Quá trình này, gọi là chú ý có chọn lọc (attention models), hoạt động như một “bộ lọc,” giúp chúng ta tập trung vào vấn đề chính và lược bớt những thông tin ít liên quan hơn.
Lòng tự tôn là giá trị hình ảnh mà mỗi người tự đặt ra cho mình. Chúng ta có xu hướng bảo vệ hình ảnh đó bằng cách kiên định với niềm tin của mình, dẫn đến việc tìm kiếm thông tin ủng hộ cho niềm tin đó. Nhà tâm lý học Robert Cialdini đã giải thích điều này qua quy tắc “cam kết và tương đồng” trong thuyết phục. Khi đã cam kết với một niềm tin, chúng ta buộc phải giữ vững niềm tin đó để không bị coi là thiếu nhất quán.
Bất hòa nhận thức xảy ra khi có mâu thuẫn giữa suy nghĩ và hành động của con người, tạo ra trạng thái bức bối. Để giảm thiểu sự bất hòa này, chúng ta có xu hướng thay đổi suy nghĩ hoặc hành vi để chúng trở nên nhất quán.
Thiên kiến xác nhận giúp giảm mâu thuẫn bằng cách củng cố thông tin ủng hộ suy nghĩ hiện tại. Ví dụ, khi bạn không muốn học bài dù kỳ kiểm tra sắp đến, bạn có thể sử dụng thiên kiến xác nhận để tìm lý do giảm tầm quan trọng của kỳ thi, như “nó không chiếm điểm số cao” hoặc “mình đã học trước đó rồi.”
Chúng ta luôn mong muốn có cái nhìn toàn diện để tránh niềm tin mù quáng và cải thiện độ chính xác khi tiếp nhận thông tin. Vậy làm sao để mở rộng góc nhìn về niềm tin của mình?
Thiên kiến xác nhận là một xu hướng tâm lý tự nhiên tiềm ẩn trong mỗi chúng ta. Việc nhận thức được sự tồn tại của nó là bước đầu tiên để vượt qua nó. Hãy chủ động tìm kiếm thông tin đa chiều, lắng nghe ý kiến trái chiều, và trau dồi tư duy phản biện.
Thay vì khư khư giữ lấy niềm tin hiện có, hãy mở lòng tiếp thu những quan điểm khác và sẵn sàng điều chỉnh nhận thức khi có bằng chứng xác thực. Vượt qua thiên kiến xác nhận không chỉ giúp bạn đưa ra quyết định sáng suốt hơn mà còn mở ra cánh cửa đến với một thế giới quan rộng lớn và phong phú hơn.
Mong rằng những chia sẻ trên của Glints đã giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về confirmation bias là gì, từ đó biết cách vượt qua và giảm sức ảnh hưởng thiên kiến xác nhận cho chính mình.
Leave a Reply